Pčelinji vosak
Pčelinji vosak je proizvod lučenja 4 para voskovih žlijezda smještenih sa donje strane trbuha pčela radilica. Najviše ga luče pčele starosti 12. do 18. dana života. Ova funkcija voštanih žlijezda pojavljuje se samo kao rezultat života pčela u društvu (Slika 1). Kod matice i truta voštane žlijezde ne postoje.
Izgradnja novog saća i lučenje voska su u tjesnoj zavisnosti od prisustva u prirodi svježeg nektara i polena, kao i njihovog unosa u košnicu. U periodu potpunog odsustva paše u prirodi pčele ne luče vosak i ne izgrađuju saće. Isto tako prisustvo u košnici velike količine meda, složenog i zatvorenog u saću, nema vidnog uticaja na proces lučenja voska. Staro saće se u toku godine oduzima iz košnice i pretapa (slika 2), a na njegovo mjesto se ubacuju satne osnove.
Utvrđeno je da pčele obilno luče vosak i izgrađuju saće samo onda kada u košnicu pristiže svjež nektar i polen. Utvrđeno je i da uvećanje dnevnog unosa, nektara i polena, od 200 g povećava količinu izlučenog voska za 35 g, pa je na osnovu tih rezultata izračunato da 1 kg pčela iz društva koje se hrani u izobilju, može tokom svog života dati oko 0,5 kg voska, a cijelo kvalitetno društvo za jednu sezonu do 7,5 kg voska. Da bi jedno pčelinje društvo izgradilo 1 kg voska mora da utroši 3,5 do 3,6 kg meda.
Sam vosak u životu pčela ima nezamenljivu ulogu. Služi za izgradnju saća, od koga zavise ne samo proizvodnja meda, već i njihovo razmnožavanje.
Kao što je poznato, matica polaže svoja jajašca u prethodno izgrađene, pripremljene i dezinfikovane ćelije u kojima se razvija podmladak (matice, radilice i trutovi). Jedan dio ćelija služi za odlaganje hrane, meda i polena (perge) i za proizvodnju matičnog mliječa. Ćelije saća su idealno šestougaone, dubine oko 12 mm, širine oko 5,7 mm (za radilice), dok su za trutove i matice nešto prostranije.
Vosak je žute, žutosive ili žutomrke boje, tvrd, zrnastog preloma i prijatnog mirisa. U vodi je nerastvorljiv, u alkoholu vrlo malo, dok je potpuno rastvorljiv u eteru, benzinu, terpentinu, toluolu, hloroformu i toplim masnim i etarskim uljima. Specifična težina mu je: 0,964 do 0,970, a tačka topljenja 62 do 64 °C.
Po svom sastavu vosak pripada lipidima i sadrži oko 300 komponenti. Osnovne komponente su: 1,2% slobodni alkoholi, 2% voda, do 6% propolis, 12% ugljeni hidrati, 14% su kiseline, 49% monoestri i 15,8% drugi estri.
Prema najnovijim istraživanjima API-AR-a (2000) vosak je ponovo zauzeo svoje mjesto kao uspješan medikament. Vosak se koristi u liječenju artritisa, upale nosnih šupljina, dermatoza, bronhijalne astme, a potvrđeno je i antibiotsko dejstvo protiv određenih bakterija (Salmonella). Savremena kozmetologija je najveći potrošač pčelinjeg voska.
Od njega se prave kreme za kožu, antirid kreme, mlijeka za uklanjanje šminke, a sve ovo zahvaljujući njegovoj savitljivosti, elastičnosti, topljivosti na relativno niskim temperaturama (62 do 64 °C). Do danas nije pronađen sintetički proizvod koji bi mogao da objedini sva ta svojstva.
Vosak ima izvanredno veliki značaj i kao sirovina za niz privrednih grana. Nalazi široku primjenu kao sredstvo za impregnaciju kablova, tkanina, kože i drveta, u proizvodnji voskovih boja, lakova i preparata za čišćenje parketa, u livnicama za vajarske i galvanske odlivke, za graviranje stakla, u hemijskoj, optičkoj, brodograditeljskoj, grafičkoj i automobilskoj industriji i u drugim granama djelatnosti.