Matica sa svojim biološkim osobinama igra najvažniju ulogu u pčelinjoj zajednici. Prethodno navedena oboljenja bakterijske, parazitske i virusne etiologije od kojih obolijevaju radilice i trutovi, veoma često su prisutna i kod matice.
Kod matice se uz ove bolesti javljaju i druga specifična oboljenja i anomalije koja se javljaju isključivo kod matica.
Najznačajnije bolesti matica su:
- melanoza – crna bolest jaja, melanoza H, melanoza B,
- nošenje nedozrelih jaja,
- neoplođena jaja,
- opstrukcija ovidukta sjemenim ćelijama,
- opstrukcija genitalnih puteva ekskrementima, konkrementima i tumorima
- katalepsija
Melanoza
Melanoza je oboljenje jajnika/ovarijuma koje se javlja i kod mlađih i kod starijih matica i dovodi do steriliteta. Karakterišu ga promjene na jajnicima koje se ispoljavaju u promene oblika i boje jajnika. Boja se menja od bledo žućkaste do žutosmeđe i crne boje. Melanoza je zajednički naziv za nekoliko oboljenja matice.
Bolest crnih jaja
Bolest crnih jaja nastaje kao posledica hladnoće, koja dovodi do degeneracije tkiva jajnika, razgradnje bjelančevina i stvaranja melanina. U ovarijalnim tubama stvara se zrnasta masa od degenerisanog tkiva smeđe do crne boje.
Ova masa se stvara u većim količinama za vrijeme sazrijevanja jaja. U njoj se može potvrditi i nalaz gljivica. Zrela jaja postaju crna.
Melanoza H
Melanoza H predstavlja promjene vrlo slične bolesti crnih jaja. Patogeni uzročnik je mikroorganizam gljivica (Melanosella mors apis), ima svijetle hife žute do žuto-smeđe boje, a stvara nodularne lezije, koje su tvrde u vidu cista, granulirane strukture, okružene korom smeđe-crne ili crne boje. Promjene se nalaze u ovarijumima, u vagini, u zidu rektuma i u otrovnim žlijezdama.
Ovom pojavom se otežava ili potpuno zaustavlja polaganje jaja. Smatra se da se zaraza prenosi preko polena.
Melanoza B
Melanoza B je dosta često oboljenje mladih matica. Uzročnik je koliformna, peritriha bakterija, po biohemijskim osobinama slična Aerobacteru clocae, poznata kao Aerobacterium clocae Jordani. U početku se bolest kod mladih matica lagano manifestuje, one nose zdrava jaja, a kasnije postaju sterilne.
Nošenje nedozrelih jaja
Nošenje nedozrelih jaja dešava se da normalno oplođena matica polaže radilačka jaja iz kojih se razvije embrion koji veoma brzo ugine. Jaja su spljoštena, brzo se suše i pčele ih lako odstranjuju. Nekada mogu imati i sasvim normalan izgled.
Razlog za ovakvu pojavu se opravdano pripisuje genetskim promjenama ili anomalijama matice u vidu hipoplazije ovarijuma, dve spermateke ili lično.
Neoplođena jaja
Neoplođena jaja je pojava kada potpuno zdrava matica nosi neoplođena jaja, a nastaje u slučajevima kada ostane neoplođena ili u starosti kada se u njoj istroši zaliha spermatozoida.
Dešava se da čak i mlada matica, normalno oplođena može polagati neoplođena jaja, a razlog je u pojavi uginjavanja spermatozoida u spermateci.
Ovakva pojava je neizlečiva i matica se mora zamijeniti.
Opstrukcija jajovoda / ovidukta sjemenim ćelijama
Opstrukcija jajovoda/ovidukta sjemenim ćelijama je pojava kada normalno oplođena mlada matica ne nosi jaja zbog posljedica opstrukcije jajovoda slijepljenim sjemenim ćelijama i sluzi.
Kod takve matice je zadnji dio abdomena nabrekao i savijen nadole. Ova opstrukcija može biti potpuna ili djelimična. Preporuka je takođe zamjena novom maticom.
Opstrukcija genitalnih puteva
Opstrukcija genitalnih puteva ekskrementima, konkrementima i tumorima dovodi do toga da je polaganje jaja onemogućeno usljed nagomilavanja ekskremenata, konkremenata ili tumora. Ove nakupine dovode do smanjenja provodljivosti reproduktivnih organa matice i nemogućnosti polaganja jaja.
Nekada se može odstraniti mehaničkim putem, a u protivnom matica se mora zamijeniti.
Katalepsija
Katalepsija (paraliza, nesvestica ili šok matice) je stanje koje nastaje prilikom rada sa maticom (dodavanje, obilježavanje) naročito posle grubog hvatanja, događa se da se matica odjednom umiri i leži ukočena.
Ovo stanje može da traje od nekoliko minuta do jednog sata, a posle toga matica se normalno ponaša. Stoga danas vlada mišljenje da naglo uznemiravanje matice dovodi do stanja obamrlosti ili katalepsije.
Anomalija matice
Od anomalija matice često se sreću zakržljala matica, deformisana krila matice i hipoplazija ovarijuma matice.