Pčelinji otrov
Pčelinji otrov je proizvod koji pčele koriste za svoju odbranu. Deponuje se u rezervoaru otrovne žlijezde sve dok nisu prinuđene da ga upotrijebe. Ubodni aparat je smješten u posljednjem segmentu trbuha i čine ga: žaoka, dva nožića, tri pera hitinskih pločica, dvije otrovne žlijezde.
Radilice u starosti 2 do 3 dana počinju lučenje otrova i pri starosti 12. do 14. dana u žlijezdi je dostignut maksimum, dok kod pčela starih 14. do 20. dana prestaje lučenje otrova. Potrošena rezerva otrova se ne obnavlja. Na kvalitet otrova utiče starost pčela, godišnje doba, rase pčela, jačina društva kao i zaliha hrane.
Pčelinji otrov je sekret žaočnog aparata pčela radilica i matice. Radilice ga koriste za odbranu od uljeza i drugih neprijatelja, a matica isključivo u borbi s drugom maticom (slika 1). Mlade, tek izležene pčele ne sadrže otrov, on se postepeno luči, a najveću koncentraciju doseže u zadnje 3 do 4 nedjelje života. Pčelinji otrov može se naći u svoja dva oblika: tečni pčelinji otrov i osušeni pčelinji otrov.
Pčelinji otrov u tečnom stanju je bez boje, oštro-gorkog ukusa i aromatičnog mirisa. Slabo je kisele reakcije (pH 5,0 do 5,5). Pčelinji otrov se suši na sobnoj temperaturi za oko 20 minuta i pri tom gubi 60 do 70% od svoje početne težine.
Čist, osušeni pčelinji otrov je žućkaste boje. Specifična težina mu je 1,313 g/cm3. Otporan je na hladnoću i na zamrzavanje pri čemu ne gubi svoja svojstva. Otporan je i na visoku temperaturu čak i do 100 °C. Osušeni pčelinji otrov, ako se zaštiti od vlage, može da se čuva i nekoliko godina. On je dobro rastvorljiv u vodi, nerastvorljiv u amonijum sulfatu i alkoholu.
Sadrži oko 88% vode, a suva materija sadrži supstance niže molekularne mase (aktivni amini, nepeptidni sastojci – glukoza, fruktoza, lipidi, aminokiseline); peptide (melitin, apamin, sekarpin, terciapin, adolapin, prokain A i B, inhibitore proteaze i dr.) i supstance visoke molekulske mase (fosfolipaza A2, hijaluronidaza, glukozidaza, lizofosfolipaza i fosfomonoesteraza). Peptidi čine oko 50% suvog ekstrakta pčelinjeg otrova. Najznačajniji među njima je melitin, koji je sastavljen od 26 aminokiselina. Pčelinji otrov se koristi i u humanoj medicini za liječenje nekih sistemskih oboljenja.
Ova tradicionalna terapija pčelinjim otrovom odvija se tako što se uz pomoć živih pčela, stimulišući ih da ubadaju, tretiraju oboljela mjesta ili akupunkturne tačke. Otrov djeluje u vidu tipičnog aseptičnog žarišta upale čije su karakteristike oteklina, crvenilo i bol.
Pomoću receptornog aparata sastojci pčelinjeg otrova direktno ili indirektno učestvuju u stvaranju važnih ljekovito profilaktičkih kompleksa sa širokim terapijskim spektrom koji djeluje stimulativno na razne organe i sisteme.
Indirektno ili direktno pčelinji otrov djeluje protivupalno, poboljšava tonus mišića, povećava snagu srčanog mišića, povećava priliv krvi u krvne sudove mozga i koronarne arterije srca, ima antialergijsko dejstvo, ukida alergijski grč bronhija, proširuje krvne sudove mozga, povećava ukupnu brzinu srca i srčanog rada, smanjuje krvni pritisak perifernog karaktera, smanjuje holesterol u krvi i krvnim sudovima, utvrđen je i radiozaštitni efekat, baktericidni i bakteriostatski efekat prema Grampozitivnim i Gramnegativnim bakterijama i još niz drugih efekata.