Polen
Polen (pčelinji prah) pčele skupljaju sa procvjetalih biljaka, obrađuju sopstvenim izlučevinama i skladište u voštanim ćelijama saća kao nezamjenjivu hranu za razvoj pčelinjeg društva. Polenov prah su u stvari muške polne ćelije biljaka cvjetnica, koje se nalaze u prašnicima. Polenovo zrno je svojstveno po obliku i veličini svakoj biljnoj vrsti.
Pčele izletnice po dolasku sa paše, prolaze kroz skupljač polena (slika 1) koji skida 40-70% donetog polena, koji zatim pada u koritance na dnu (slika 2). U praksi postoje tri tipa skupljača polena:
- spoljašnji (ispred leta)- pokriva spolja donje i gornje leto;
- podni – postavlja se ispod nastavka sa gnijezdom
- i magacinski – koji je iznad gnijezda ispod poklopca košnice.
Nakon sakupljanja zbog velike koncentracije vlage, polen se obavezno mora što pre osušiti. Danas se sve više praktikuje sušenje polena u sušarama (slika 3), jer se u kontrolisanim uslovima dobija kvalitetniji proizvod.
Sušenje je pri temperaturi od 38 do 41 °C, do vlažnosti od 8 do 9 %. Polen se u sušari raširuje na debljinu od 1,0 do 1,5cm i u zavisnosti od ulazne vlage polena dužina sušenja se kreće od 20 do 72 časa. Sušenjem polena na suncu gubi se njegova hranljiva i biološka svojstva, a postoji i mogućnost napada od strane raznih štetočina.
Prilikom dostizanja odgovarajuće suvoće, polen se stavlja na ventilaciju pri kojoj se izbacuju strane primjese (nogice, krila, prašina, vosak). Skladištenje polena se odvija u polivinil-kesama i plastičnim kantama zdravstveno bezbednim bez uticaja na kvalitet polena. Posude se hermetički zatvaraju i stavljaju na hlađenje do -20 °C, nakon toga se prebacuje i čuva u uslovima 0 do 12 °C.
U raznim naučnim ispitivanjima ustanovljeno je da polen ima antibakterijska svojstva i antiprotozoarna dejstva. Polen se može koristiti i kao medikament u liječenju hroničnih crijevnih oboljenja kod zatvora i dijareja, a daje dobre rezultatei u liječenju prostate. Postoji mogućnost korišćenja polena u liječenju dijabetesa, zatim u redukciji holesterola, zbog niskog sadržaja magnezijuma i kalcijuma pozitivno utiče na rad srca i krvnih sudova.
Pošto sadrži dosta gvožđa polen se može uspješno davati kod liječenja anemije. Polen od različitih biljaka ima različita ljekovita svojstva: od bagrema djeluje sedativno, od kestena na bolju cirkulaciju krvi, od maslačka normalizuje funkciju bubrega i bešike, a polen od žalfije ima dijuretičko dejstvo. Polen sadrži 35 do 40% ugljenih hidrata, 20 do 30% proteina, oko 5% lipida, 1 do 7% mineralnih materija i 2 do18% vode.
Pored toga u polenu se nalaze amino-kiseline (arginin, leucin, izoleucin, histidin, lizin, metionin, fenilalanin), enzimi (preko 50 enzima koji vrše ulogu bioloških katalizatora u mnogim procesima), vitamini (posebno vitamini B grupe, betakarotin, C, D i E), hormoni rasta, aktivne antibiotske supstance kao i još neke neidentifikovane supstance.
U sastavu polena dokazani su i pigmenti, flavonoidi (kvercetin, leukoantocianin, katehini i dr.). Sastav polena zavisi od biljnog porijekla, načina dobijanja, geološke karakteristike područja, klime i načina čuvanja.
Kada je sadržaj vitamina u pitanju poznato je da 1 g cvjetnog praha (polena) sadrži nekoliko dnevnih doza vitamina R (rutina) koji sprječava izliv krvi u mozak, mrežnjaču oka i srce. Tako Stanković, (1978) navodi da je polen naročito dragocjen izvor rutina, kojeg ima i do 17 mg/100g i to posebno u polenu od heljde. Ova meterija obezbeđuje elastičnost krvnih kapilara, što doprinosi suzbijanju bolesti srca i krvnih sudova. Polen je poznat i kao afrodizijak, zbog svog stimulativnog i okrepljujućeg uticaja.
Koristi se i u liječenju povišenog krvnog pritiska i kao preventiva adenoma prostate, a zbog sadržaja selena polen spada u antioksidanse. Veoma je bitan način korišćenja polenovog praha, a najnovija istraživanja ukazuju da polenova zrnca sadrže tanak dvostruki omotač koji je izgrađen od materije koju organizam čovjeka veoma teško vari, pa se zato preporučuje da se polenov prah sitno samelje prije upotrebe. Dnevna terapeutska doza polenovog praha za odrasle je 15 do 20 g u trajanju od 1 do 3 meseca.